Việt Nam không đi với nước này để chống lại nước kia
Sau chuyến thăm của Tổng thống Barack Obama, gần đây ở nước ta đã có nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề này, làm dấy lên dư luận: liệu Việt Nam có đi theo Mỹ để kiềm chế hoặc chống lại Trung Quốc không? Trong một bài viết mới đây trên tờ Global Times (Thời báo Hoàn cầu), Tiến sĩ Nguyễn Vũ Tùng, Quyền Giám đốc Học viện Quan hệ Quốc tế Việt Nam đã quả quyết, chuyện này sẽ không xảy ra.
Như chúng ta đã biết Tổng thống Mỹ Barack Obama là vị Tổng thống thứ ba của Mỹ đến thăm Việt Nam kể từ khi bình thường hóa quan hệ Việt – Mỹ. Sau chuyến thăm được dư luận đánh giá: Tổng thống Barack Obama đã góp phần làm sâu sắc thêm quan hệ giữa hai quốc gia một thời đã từng là cựu thù của nhau. Trong bối cảnh thế giới, khu vực đang có sự chuyển hướng, nhất là mối quan hệ Mỹ -Trung, vai trò ngày càng lớn của ASEAN như một người “điều khiển cuộc chơi” chính trong quá trình xây dựng cấu trúc an ninh khu vực, và các diễn biến gần đây liên quan đến Biển Đông. Chuyến thăm của Tổng thống Obama đã làm dấy lên nhiều ý kiến khác nhau xung quanh vấn đề này. Có ý kiến cho rằng “Mỹ đã dỡ bỏ cấm vận vũ khí với Việt Nam. Việt Nam đã mời Mỹ vào cảng Cam Ranh để kiềm chế Trung Quốc? Hai nước này bắt tay nhau chống lại Trung Quốc?”. Cần phải nói ngay rằng, đây là những ý kiến không có căn cứ, vì Việt Nam không cho phép nước ngoài hiện diện quân sự trong lãnh thổ của mình hay đồn trú quân ở Cảng Cam Ranh. Tổng thống Obama tuyên bố dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí thể hiện mối quan hệ Việt – Mỹ đã bình thường. Việt Nam không liên minh với nước nào để chống lại nước thứ ba.
Hãy nhìn nhận và đánh giá một cách khách quan về các nỗ lực tăng cường quan hệ Việt – Mỹ trong một bối cảnh rộng hơn là chính sách ngoại giao của Việt Nam từ đầu những năm 1990. Từ năm 1986, Việt Nam đã theo đuổi con đường cải cách toàn diện, trong đó có chính sách ngoại giao độc lập trong đa dạng và đa hướng, với quan điểm xây dựng một môi trường hợp tác và hòa bình với bên ngoài, tạo điều kiện theo đuổi và bảo vệ các lợi ích quốc gia dân tộc như phát triển kinh tế, đoàn kết nội bộ, chủ quyền quốc gia, cũng như mô hình chính trị xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế và xã hội. Tháng 7/2013, Việt Nam và Mỹ nhất trí nâng cấp quan hệ song phương lên đối tác toàn diện, nhằm thúc đẩy quan hệ trong mọi lĩnh vực. Quan hệ Việt – Mỹ phát triển không ảnh hưởng tới các mối liên hệ giữa Việt Nam với Trung Quốc và các nước trong khu vực. Đáng chú ý là việc cải thiện quan hệ Việt – Mỹ diễn ra song song với việc tăng cường quan hệ với Trung Quốc, một nước láng giềng lớn có vai trò ngày càng quan trọng đối với hòa bình, ổn định và phát triển, thịnh vượng của Việt Nam.
Chúng ta khẳng định: Quan hệ Việt – Mỹ không ảnh hưởng tới các mối liên hệ giữa Việt Nam với Trung Quốc. Thay vì phải chọn một bên nào, Việt Nam đang cố gắng hết sức để tăng cường quan hệ với cả Trung Quốc và Mỹ, và coi quan hệ với hai nước này là quan hệ các bên đều có lợi, trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau… Để công nghiệp hóa và hiện đại hóa, Việt Nam coi trọng đầu tư của Mỹ về tài chính, mở rộng thị trường, đầu tư, công nghệ và phát minh sáng chế, v.v.. Các nước khác, trong đó có Trung Quốc, đều đã củng cố quan hệ với Mỹ vì lý do tương tự. Tăng cường quan hệ Việt – Mỹ đem lại cho Việt Nam các nguồn lực cần thiết để phát triển kinh tế, xã hội, phục vụ sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Mỹ ủng hộ ASEAN đóng vai trò trung tâm trong việc định hình các cấu trúc an ninh khu vực tại châu Á – Thái Bình Dương và hỗ trợ các thành viên ASEAN, trong đó có Việt Nam, xây dựng năng lực hàng hải để cải thiện khả năng cảnh báo trong lĩnh vực hàng hải và các năng lực an ninh biển.
Tháng 9/2011, Việt Nam và Mỹ đã ký Biên bản ghi nhớ (MOU) nhằm thúc đẩy hợp tác quốc phòng song phương trong 5 lĩnh vực, bao gồm an ninh hàng hải, tìm kiếm và cứu hộ, các chiến dịch gìn giữ hòa bình của LHQ, các hoạt động nhân đạo và cứu trợ thiên tai, và hợp tác giữa các trường đại học quốc phòng và viện nghiên cứu. Trong chuyến thăm vừa qua, Tổng thống Obama đã thông báo dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vũ khí sát thương đối với Việt Nam.
Tuy nhiên, thúc đẩy quan hệ Việt – Mỹ không đồng nghĩa với kiềm chế và chống lại Trung Quốc, các nước trong khu vực như một số người đã nói, đã xuyên tạc sự thật. Việc dỡ bỏ lệnh cấm trên chủ yếu nhằm tạo điều kiện cho Việt Nam đa dạng hóa nguồn cung cấp trang thiết bị quân sự và đạn dược để tự bảo vệ. Hình ảnh độc lập của chính sách đối ngoại của Việt Nam chủ yếu dựa vào chính sách quốc phòng. Theo đó, Việt Nam thực hiện nghiêm ngặt “nguyên tắc ba không”: không tham gia một hiệp định quân sự và trở thành một đồng minh quân sự với bất kỳ nước nào; không cho phép bất kỳ nước nào lập căn cứ quân sự trên lãnh thổ của mình và không dựa vào bất kỳ nước nào để chống lại một nước khác.
Gần đây, một số người do nhận thức không đầy đủ, không đúng bản chất vấn đề nên đề nghị Đảng, Nhà nước phải xem lại nguyên tắc này, tuy nhiên, việc kiên trì theo đuổi nguyên tắc này vẫn là quan điểm nhất quán của Việt Nam. Là một thành viên ASEAN, Việt Nam đã chủ động tham gia các nỗ lực của Hiệp hội trong việc thu hút tất cả các nước lớn thông qua các cơ chế hợp tác do ASEAN đứng đầu, với chủ trương ASEAN không phải là một hiệp định quân sự hay nằm dưới sự ảnh hưởng của một nước lớn nào, mà là một tổ chức thúc đẩy ngoại giao để giải quyết những bất đồng. Việc nghiêng về một bên nào đó là không hợp lý và không khả thi, vì cả Mỹ và Trung Quốc, bất chấp những bất đồng của họ, đều đang phối hợp dựa trên một quan hệ kiểu mới coi trọng việc tránh đối đầu quân sự, đồng thời thúc đẩy quan hệ trong mọi lĩnh vực.
Là một nước theo dõi sát diễn biến mối quan hệ Mỹ – Trung, Việt Nam lo ngại nếu xảy ra các kịch bản Bắc Kinh và Washington trực tiếp đối đầu hoặc thỏa hiệp với nhau, gây khó khăn cho các nước trong khu vực, trong đó có Việt Nam. Lo ngại của Việt Nam không phải là không có cơ sở, vì lịch sử đã cho thấy: Việt Nam bị ảnh hưởng bởi những thăng trầm trong quan hệ Mỹ – Trung trong thời Chiến tranh Lạnh. Vì vậy, lựa chọn chính sách tốt nhất đối với Việt Nam là là bạn, là đối tác, hợp tác với cả Mỹ và Trung Quốc, chủ động hội nhập trong ASEAN và thế giới, tuân thủ các nguyên tắc toàn cầu của luật pháp quốc tế cũng như các chuẩn mực khu vực đã được thiết lập về cách hành xử và bộ quy tắc ứng xử. Sự cải thiện trong quan hệ Việt – Mỹ sẽ củng cố xu hướng này, góp nhần gìn giữ môi trường hòa bình, sự ổn định để phát triển đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh./.
