CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA NĂM 1917 – TẤT YẾU LỊCH SỬ VÀ GIÁ TRỊ VẠCH THỜI ĐẠI

Cách đây 105 năm, ngày 7 tháng 11 năm 1917, một sự kiện lịch sử vĩ đại của nhân loại đã diễn ra ở nước Nga. Đó là giai cấp công nhân, nông dân, binh sĩ và đông đảo quần chúng lao động nước Nga dưới sự lãnh đạo thiên tài của V.I.Lênin và Đảng Bônsêvích đã tiến hành cuộc Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười thành công, phá vỡ mắt xích yếu nhất của chủ nghĩa đế quốc, lập nên nhà nước công – nông đầu tiên trên thế giới. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười là tất yếu lịch sử và mang giá trị vạch thời đại. Đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Giống như mặt trời chói lọi, Cách mạng Tháng Mười chiếu sáng khắp năm châu, thức tỉnh hàng triệu hàng triệu người bị áp bức, bóc lột trên trái đất. Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa như thế”^[1].

1. Cách mạng Tháng Mười Nga là tất yếu lịch sử

Cách mạng Tháng Mười nổ ra và giành thắng lợi là kết quả hợp lôgíc sự vận động khách quan của lịch sử. Những năm đầu của thế kỷ XX. nước Nga trở thành trung tâm của cách mạng thế giới, hội tụ đầy đủ các mâu thuẫn của thời đại. Đó là mẫu thuẫn giữa giai cấp tư sản với giai cấp vô sản, giữa địa chủ, phong kiến với nông dân, giữa đế quốc với thuộc địa, giữa đế quốc với đế quốc. Thực tiễn đã cho thấy, khi nghiên cứu về cách mạng vô sản, cả C.Mác và Ph.Ăngghen đều tiên đoán cách mạng vô sản “sẽ đồng thời xảy ra ở trong tất cả các nước văn minh, tức là ít nhất, ở Anh, Mỹ, Pháp và Đức”^[2]. Điều đó hàm ý rằng, cách mạng vô sản chỉ có thể nổ ra và giành thắng lợi ở hàng loạt nước tư bản chủ nghĩa, ít ra cũng là cùng một lúc ở các nước tư bản chủ nghĩa phát triển nhất. Tuy nhiên vào những năm cuối đời, thông qua việc chứng kiến những biến đổi của hệ thống tư bản chủ nghĩa, C.Mác và Ph.Ăngghen đã dự đoán rằng, dù cho kết cục của chiến tranh có như thế nào chăng nữa, thì cuộc cách mạng ở Nga đã chín muồi và không bao lâu nữa sẽ bùng nổ, đồng thời còn dự báo: “Một khi tình hình đã dẫn đến cách mạng ở Nga thì bộ mặt của toàn châu Âu sẽ biến đổi”^[3]. Qua đó cho thấy, C.Mác và Ph.Ăngghen đã tiên đoán về sự phát sinh những khả năng mới của cách mạng vô sản trong bối cảnh có sự biến động của hệ thống tư bản chủ nghĩa thế giới.

Đế quốc Nga (Nga Sa hoàng) là một khâu yếu trong sợi dây chuyền của chủ nghĩa đế quốc. Trên cơ sở phân tích những hệ quả tất yếu do sự phát triển không đều về kinh tế và chính trị của chủ nghĩa tư bản, nhất là trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, V.I.Lênin chỉ rõ “chủ nghĩa xã hội không thể đồng thời thắng lợi trong tất cả các nước. Trước hết, nó thắng lợi trong một nước, hoặc trong một số nước, trong khi các nước khác, trong một thời gian nào đó, vẫn còn là những nước tư sản hay tiền tư sản”^[4]. Bằng sự phân tích khoa học về thời cuộc, về xã hội Nga nói chung và sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga nói riêng, V.I.Lênin đưa ra kết luận rằng, nước Nga đã trở thành khâu yếu nhất trong sợi dây chuyền của chủ nghĩa đế quốc và cách mạng vô sản sẽ mở đầu bằng cuộc cách mạng ở Nga. Ông giải thích: “Những cái làm cho giai cấp vô sản Nga, trong một thời gian nhất định, có thể là rất ngắn, trở thành con chim đầu đàn của giai cấp vô sản cách mạng toàn thế giới, thì không phải là những phẩm chất đặc biệt, mà chỉ là những điều kiện lịch sử đặc biệt thôi. Nước Nga là một nước nông dân, một trong những nước lạc hậu nhất ở châu Âu. Chủ nghĩa xã hội không thể ngay lập tức thắng lợi trực tiếp ở đó được…, nên tính chất nông dân của nước Nga có thể làm cho cuộc cách mạng dân chủ – tư sản ở Nga có một quy mô rộng lớn và làm cho cuộc cách mạng  của chúng tôi trở thành màn mở đầu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa thế giới, thành một nấc tiến lên cuộc cách mạng đó”^[5].

Tình thế và thời cơ cách mạng vô sản đã xuất hiện ở nước Nga. Thực tiễn đã cho thấy rõ điều đó khi vào đầu thế kỷ XX, nước Nga vẫn là một nước nông nghiệp với quan hệ sản xuất phong kiến lạc hậu. Tàn tích của chế độ nông nô vẫn còn tồn tại sâu rộng, thể hiện rõ nét ở việc phần lớn ruộng đất tập trung trong tay quý tộc, địa chủ. Trình độ sản xuất nông nghiệp lạc hậu dẫn đến năng suất thấp, nạn mất mùa và đói kém xảy ra thường xuyên. Hơn nữa, nước Nga bị cuốn vào chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 – 1918) trong liên minh Anh – Nga – Pháp đối đầu với Đức – Áo – Hung. Chiến tranh đã làm cho nền kinh tế bị kiệt quệ. Trong khi đó, giai cấp công nhân ở Nga có sự phát triển khá khác biệt so với ở các nước khác. Công nhân Nga tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn nên có lợi cho sự đoàn kết, tập trung lực lượng. Do điều kiện làm việc vô cùng khắc nghiệt nhưng lại bị đối xử bất công nên công nhân Nga sớm có ý thức đấu tranh cao. Sự phát triển của phong trào công nhân đã đẩy nhanh việc truyền bá chủ nghĩa Mác vào nước Nga. Trong khi đó, giai cấp tư sản Nga yếu cả về kinh tế lẫn chính trị do sự phát triển muộn của chủ nghĩa tư bản, mang tính phụ thuộc cao vào chế độ quân chủ chuyên chế và tư bản nước ngoài. Vì vậy, giai cấp tư sản Nga không thể trở thành lực lượng lãnh đạo cuộc cách mạng và không có đủ khả năng để đàn áp giai cấp vô sản.

V.I.Lênin và Đảng Bônsêvích Nga đã chuẩn bị chu đáo và tiến hành cách mạng Tháng Mười đúng thời cơ. Cách mạng Tháng Mười Nga đã diễn tiến đúng với quá trình vận động tự nhiên của lịch sử. Song tình thế và thời cơ để cách mạng nổ ra và giành thắng lợi là vô cùng ngắn ngủi, chỉ trong đêm 24 rạng ngày 25 Tháng Mười năm 1917. Đây là thời điểm vô cùng quan trọng và nhạy cảm về phương diện chính trị pháp lý. Bởi, sau Cách mạng dân chủ tư sản Tháng Hai 1917, nước Nga xuất hiện hai chính quyền song song tồn tại: Chính phủ lâm thời tư sản và Xô viết các đại biểu công nhân và binh sĩ, đứng đầu là Xô viết Petrograd. Ngày 24 Tháng Mười, Chính phủ lâm thời tư sản tuyên bố sẽ áp dụng mọi biện pháp dể tiêu diệt cuộc khởi nghĩa ở Petrograd. Trước tình hình cực kỳ khẩn trương và nghiêm trọng đó, V.I.Lênin chủ trương phải tiến hành khởi nghĩa ngay trong đêm 24 Tháng Mười, lật đổ Chính phủ lâm thời tư sản, bảo vệ các Xô viết đại diện. Điều đó cho thấy rõ, Cách mạng Tháng Mười nổ ra và thắng lợi là tất yếu lịch sử.

2. Giá trị vạch thời đại của Cách mạng Tháng Mười Nga

Cách mạng Tháng Mười thành công đã bác bỏ những luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch. Đã hơn một thế kỷ trôi qua với nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử nhưng tầm vóc của Cách mạng Tháng Mười Nga vẫn nguyên vẹn giá trị của một cuộc cách mạng với hiệu ứng xã hội rộng lớn, sâu sắc nhất trong đời sống nhân loại thế kỷ XX. Mặc dù vậy, kể từ khi Cách mạng Tháng Mười Nga thành công tới nay, nhất là sau khi chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô sụp đổ, các thế lực thù địch với chủ nghĩa Mác – Lênin và chủ nghĩa xã hội đã không ngừng đẩy mạnh công kích giá trị, ý nghĩa, sự ảnh hưởng to lớn của Cách mạng Tháng Mười Nga với các luận điệu sai trái, phản động rằng: Cách mạng Tháng Mười chỉ là “tiếm quyền”, “mạo danh”, là “sự sai lầm”, “chệch hướng”, “quái thai của lịch sử”, là sự “đẻ non”, “chín ép” và đã đến “hồi kết thúc”  hay “Cách mạng Tháng Mười Nga thực chất là một cuộc bẻ ghi đường tàu, khiến một phần nhân loại rẽ sang “đường vòng” – điều mà chúng ám chỉ đối với chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên, giá trị to lớn của Cách mạng Tháng Mười đối với nước Nga nói riêng, sự phát triển của toàn nhân loại nói chung đã bác bỏ hoàn toàn những luận điệu phản động, sai trái đó.

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười là thắng lợi của lý luận chủ nghĩa xã hội trong hiện thực. Thực tế cho thấy, thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga đã biến lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin thành hiện thực cuộc sống sinh động. Chủ nghĩa xã hội từ chỗ là “bóng ma ám ảnh châu Âu” thì nay được biết đến không chỉ là một học thuyết, mà còn là một chế độ xã hội mới tốt đẹp. Lý tưởng, mục tiêu, khát vọng giải phóng của quần chúng lao động bị áp bức đứng lên đấu tranh đã khẳng định tính đúng đắn, khoa học của lý luận Mác – Lênin về vai trò của quần chúng nhân dân trong lịch sử và trở thành sức mạnh hiện thực của chế độ xã hội mới – xã hội chủ nghĩa. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười với sự ra đời của nước Nga Xô viết khẳng định tính lịch sử, sự phủ định về nguyên tắc đối với chủ nghĩa tư bản; đồng thời, với sự phát triển lớn mạnh của giai cấp công nhân và Đảng Cộng sản trên thế giới cùng phong trào giải phóng dân tộc và giải phóng con người dưới chế độ xã hội chủ nghĩa đã trở thành đối trọng, thách thức buộc giai cấp tư sản và chủ nghĩa tư bản trên toàn thế giới phải tìm cách tự điều chỉnh, thích nghi cả về lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất để kéo dài sự tồn tại. Điều này chứng tỏ tầm vóc, giá trị hết sức to lớn của Cách mạng Tháng Mười Nga đối với sự phát triển của nhân loại.

Cách mạng tháng Mười là cuộc cách mạng triệt để nhất, nhân văn nhất trong lịch sử nhân loại. Khác với tất cả các cuộc cách mạng đã từng diễn ra trong lịch sử chỉ thay đổi chế độ bóc lột này bằng chế độ bóc lột khác, Cách mạng Tháng Mười Nga thắng lợi là sự đoạn tuyệt với các chế độ xã hội trước đó, hướng tới mục tiêu đấu tranh xoá bỏ tận gốc mọi ách áp bức, bóc lột, bất công trong xã hội, gắn giải phóng giai cấp với giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội và giải phóng con người. Đó là một cuộc cách mạng sâu sắc, triệt để nhất trong lịch sử, mở đầu sự nghiệp giải phóng đưa nhân loại đi tới chủ nghĩa cộng sản mà giai đoạn đầu là chủ nghĩa xã hội. Cách mạng Tháng Mười thắng lợi đã xác lập chế độ xã hội mới – xã hội chủ nghĩa trong hiện thực do chính nhân dân lao động làm chủ. Qua đó, khẳng định rõ bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác – Lênin; làm xuất hiện khả năng gắn độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội, giúp cho các dân tộc chậm phát triển có thể tự quyết định con đường phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Lý luận về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và “sự phát triển rút ngắn” đã được Đảng Bônsêvích và V.I.Lênin vĩ đại thể nghiệm thành công qua Chính sách kinh tế mới trong những năm đầu thập niên 20 thế kỷ XX, đó là những bài học kinh nghiệm quý báu để các nước thực hiện quá độ gián tiếp lên chủ nghĩa xã hội. Sức sáng tạo của Cách mạng Tháng Mười trong công cuộc cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới là cội nguồn sức sống của chủ nghĩa xã hội hiện thực và những biến đổi căn bản lịch sử phát triển của nhân loại trong thế kỷ XX. Chủ nghĩa xã hội hiện thực là thành quả vĩ đại trong lịch sử nhân loại. Chưa có xã hội nào mang lại lợi ích cho đông đảo quần chúng lao động như Cách mạng Tháng Mười Nga. Nước Nga Xô viết và Liên Xô (năm 1922) chỉ trong khoảng thời gian ngắn, từ một nước tư bản phát triển trung bình đã trở thành một cường quốc đứng hàng thứ hai trên thế giới.

 Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 mở ra con đường, mô hình xã hội mới cho các dân tộc noi theo và thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Cách mạng Tháng Mười không chỉ mở ra con đường giải phóng nước Nga, mà còn cho cả các dân tộc và loài người; mở đầu cho một thời đại mới trong lịch sử hiện đại, đó là thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Cách mạng Tháng Mười thắng lợi đã cổ vũ, thúc đẩy mạnh mẽ phong trào cách mạng thế giới phát triển thành cao trào trong những năm giữa thế kỷ XX. Từ thắng lợi ở một nước, chủ nghĩa xã hội hiện thực đã phát triển mạnh mẽ ở châu Âu, châu Á, châu Phi, Mỹ la tinh. Với sức mạnh của chế độ mới ưu việt, từ một nước Nga, đến Liên Xô, rồi đến hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới mà Liên Xô là thành trì, đã góp phần to lớn vào sự phát triển mọi lĩnh vực cả chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của nhân loại; là lực lượng trụ cột giữ cân bằng về mặt quân sự, đảm bảo ổn định và hòa bình thế giới, cứu nhân loại khỏi thảm họa của chủ nghĩa phát xít. Có thể nói, thế kỷ XX là thế kỷ thắng lợi của chủ nghĩa Mác – Lênin trong đời sống hiện thực; của những lý tưởng cách mạng cao cả được hiện thực hóa, giai cấp công nhân và nhân dân lao động đứng lên đấu tranh để tự giải phóng mình và giải phóng xã hội. Đúng như V.I.Lênin đã khẳng định, Cách mạng Tháng Mười Nga đã “mở đầu một thời đại mới trong lịch sử thế giới, thời đại thống trị của một giai cấp mới, giai cấp bị áp bức trong tất cả các nước tư bản và ở khắp nơi đều đang tiến tới một cuộc đời mới, tới chỗ giải phóng nhân loại khỏi ách tư bản, khỏi những cuộc chiến tranh đế quốc chủ nghĩa”^[6].

 Ngày nay, thế giới có nhiều biến đổi, nhưng giá trị của Cách mạng Tháng Mười Nga vẫn mãi trường tồn. Mặc dù chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô sụp đổ, làm cho chủ nghĩa xã hội hiện thực khủng hoảng, trì trệ sau hơn 70 năm ra đời và phát triển. Điều này do nhiều nguyên nhân, nhưng quan trọng là, sự sụp đổ của Liên Xô không hề chứng tỏ tính chất lỗi thời của lý tưởng cách mạng xã hội chủ nghĩa mà Cách mạng Tháng Mười đã biến nó thành hiện thực; sự sụp đổ đó cũng không làm mất đi giá trị, ý nghĩa lịch sử và ảnh hưởng vạch thời đại mà Cách mạng Tháng Mười đã mở ra. Nó chỉ nói lên những sai lầm trong sự tìm kiếm mô hình thích hợp để hiện thực hóa những tư tưởng vĩ đại của Cách mạng Tháng Mười cùng với sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch và sự phản bội lý tưởng đó của những người có trách nhiệm với đất nước và nhân dân Liên Xô. Điều này được chứng minh bởi các nước xã hội chủ nghĩa như Trung Quốc, Việt Nam, Cu Ba,… trong cải cách, đổi mới, đã phát triển và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào điều kiện cụ thể của đất nước, tạo ra những mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực phù hợp, nên vẫn đứng vững và phát triển. Điều đó cho thấy, sự lựa chọn phát triển theo con đường xã hội chủ nghĩa vẫn là tất yếu, phù hợp với quy luật lịch sử và xu thế thời đại. Đúng như Đảng ta đã nhận định: “Chủ nghĩa xã hội hiện đứng trước nhiều khó khăn, thử thách. Lịch sử thế giới đang trải qua những bước quanh co; song, loài người cuối cùng nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội vì đó là quy luật tiến hóa của lịch sử”^[7].

Từ những vấn đề nêu trên cho thấy, 105 năm kể từ ngày Cách mạng Tháng Mười Nga giành thắng lợi đã thực sự tạo ra bước ngoặt lớn đối với sự phát triển của nước Nga nói riêng, đời sống chính trị thế giới nói chung; khẳng định tính khoa học, cách mạng của chủ nghĩa Mác – Lênin và tính lịch sử của chủ nghĩa tư bản. Mặc dù chủ nghĩa tư bản có sự điều chỉnh, thích nghi nhưng sự điều chỉnh, thích nghi đó chỉ trong giới hạn chủ nghĩa tư bản, không thể khắc phục được mâu thuẫn cơ bản, vốn có của nó và các cuộc khủng hoảng vẫn tiếp tục diễn ra. Điều đó cho thấy, sự thay thế chủ nghĩa tư bản bằng chủ nghĩa xã hội mở đầu bằng Cách mạng Tháng Mười Nga là phù hợp với quy luật lịch sử và tất yếu của thời đại.

Cách mạng Tháng Mười Nga soi sáng con đường cách mạng Việt Nam. Đối với Việt Nam, giữa lúc các phong trào yêu nước theo đường lối phong kiến hoặc khuynh hướng tư sản đều thất bại vì không đáp ứng được nguyện vọng của đa số nhân dân lao động, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh sau nhiều năm bôn ba tìm đường cứu nước đã đến với chủ nghĩa Mác – Lênin và Cách mạng Tháng Mười. Vận dụng sáng tạo, phát triển phù hợp những giá trị phổ quát của chủ nghĩa Mác – Lênin và bài học kinh nghiệm quý báu của Cách mạng Tháng Mười Nga vào điều kiện cụ thể của đất nước; cùng với sự giúp đỡ to lớn của Liên Xô, các nước xã hội chủ nghĩa và nhân dân tiến bộ trên toàn thế giới; Đảng Cộng sản Việt Nam đứng đầu là lãnh tụ Hồ Chí Minh đã lãnh đạo nhân dân ta vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách để giành được những thắng lợi vẻ vang trong Cách mạng Tháng Tám 1945; các cuộc kháng chiến chống xâm lược, đỉnh cao là chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954 “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”; đại thắng mùa xuân năm 1975 giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước và thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử của công cuộc đổi mới.

Ngày nay trong bối cảnh tình hình thế giới diễn biến phức tạp, khó đoán định. Bên cạnh những thời cơ, thuận lợi cũng chứa đựng không ít những thách thức, khó khăn đối với sự phát triển của các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Đáng lưu ý là, các thế lực thù địch với chủ nghĩa Mác – Lênin và chủ nghĩa xã hội vẫn không từ bỏ âm mưu xóa bỏ chủ nghĩa xã hội, cố tình cổ súy, kéo dài sự tồn tại của chế độ tư bản chủ nghĩa – vốn đã bị phủ định về nguyên tắc bởi thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười. Bởi vậy, để hiện thực hóa mục tiêu con đường xã hội chủ nghĩa mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã lựa chọn dưới ánh sáng của Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta tiếp tục trung thành, vận dụng sáng tạo lý luận chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh bài học kinh nghiệm của Cách mạng Tháng Mười vào thực tiễn Việt Nam; quán triệt sâu sắc và thực hiện toàn diện, đồng bộ các chủ trương và giải pháp mà Đảng ta đã xác định, nhất là trong Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, tác phẩm “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng; tiếp tục đẩy mạnh công cuộc xây dựng đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới./.

[1] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 387.

[2] C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tr. 472

[3] C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn tập, tập 19, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, tr. 181,171.

[4] V.I.Lênin, Toàn tập, tập 39, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, 1981, tr. 173.

[5] V.I.Lênin, Sđd, tập 31, tr. 110 -111.

[6] V.I.Lênin, Toàn tập, tập 44, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, 1978, tr. 184 – 185.

[7] Đảng Cộng sản Việt Nam, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1991, tr. 8.